Rak szyjki macicy to częsty nowotwór złośliwy narządu rodnego kobiety, rozwijający się w szyjce macicy. Szyjka macicy jest umiejscowiona częściowo w pochwie, dlatego można ją dobrze uwidocznić podczas badania ginekologicznego.
Dlaczego zatem zmiany w jej obrębie wykrywane są zbyt późno?
Nowotwór szyjki macicy najczęściej rozwija się w strefie przejściowej-granicznej, czyli między dwoma typami nabłonków: gruczołowym - wyścielającym jamę macicy i kanał szyjki, oraz płaskim – pokrywającym część pochwową szyjki i pochwę.
Wczesne wykrycie zmian nowotworowych daje szanse na całkowite wyleczenie.
Przyczyny i czynniki ryzyka raka szyjki macicy
Główną przyczyną raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus – HPV), który tworzy środowisko sprzyjające transformacji zdrowych komórek w kierunku nowotworowych. Zakażenie nim jest bezobjawowe. Szczególnie groźne są podtypy – 16 i 18. Podtyp 16 odpowiada za ponad połowę przypadków raka szyjki macicy i neoplazji szyjki macicy.
Zakażenia wirusem HPV nie można wyleczyć, dlatego bardzo ważna jest profilaktyka w postaci dostępnych obecnie szczepień.
Drugim równie niebezpiecznym czynnikiem rozwoju raka szyjki macicy jest palenie tytoniu (zwiększa ryzyko 2-krotnie). Rolę karcynogenną mają także inne czynniki : choroby zakaźne - chlamydioza, rzeżączka, wirus opryszczki, wirus cytomegalii , liczne ciąże i porody - więcej niż 5, dieta uboga w witaminę C i wieloletnie stosowanie środków antykoncepcyjnych.
Na rozwój raka szyjki macicy mogą również wpływać : wczesne rozpoczęcie życia seksualnego, duża liczba partnerów seksualnych, partnerzy; współżyjący z wieloma osobami, sami zakażeni HPV, stwierdzona wcześniej nieprawidłowość w badaniu cytologicznym.
Wirusem HPV można się zarazić nie tylko poprzez akt seksualny, ale także przez każdy inny kontakt z materiałem zakażonym, np. sam kontakt „skóra do skóry” narządów płciowych może być wystarczający do przeniesienia wirusa. Wykazano również, że jest on obecny na akcesoriach erotycznych.
Nie stwierdza się rodzinnej predyspozycji do występowania raka szyjki macicy.
Wynika z tego, że styl życia ma ogromny wpływ na ryzyko rozwoju raka szyjki macicy. Odpowiednia jego modyfikacja w połączeniu z regularnymi badaniami cytologicznymi, ginekologicznymi i szczepienie ochronne minimalizuje to ryzyko.
Rak szyjki macicy - objawy
Wczesny rak zazwyczaj nie daje żadnych objawów, dlatego tak bardzo ważne jest regularne, co najmniej co 3 lata, a optymalnie raz w roku, wykonywanie badania cytologicznego.
Badanie to polega na zebraniu specjalną drobną szczoteczką powierzchownych komórek z okolicy ujścia zewnętrznego i kanału szyjki macicy. Jest bezbolesne, bezpiecznie, niekłopotliwe i krótkie. Powinno zawsze być połączone z badaniem ginekologicznym.
Obecnie dostępny jest nowy rodzaj cytologii, tzw. cytologia płynna- badanie bardziej dokładne.
Regularne badanie cytologiczne pozwala rozpoznać nawet do 80% wczesnych postaci raka i zmian przedrakowych.
Bardziej zaawansowane zmiany szyjki macicy dają objawy w postaci krwistych plamień, samoistnych lub występujących po stosunku, obfitych, o nieprzyjemnym zapachu upławów oraz uczucia bólu, który pojawia się dopiero w zaawansowanych postaciach choroby.
Rak szyjki macicy może rosnąć w postaci guza i stopniowo wypełniać światło pochwy albo naciekać szyjkę macicy i rozrastać się w głąb tkanek miednicy. W najbardziej zaawansowanych postaciach nacieka pęcherz moczowy oraz odbytnicę i może dawać przerzuty do innych narządów lub odległych węzłów chłonnych. W wyniku tego może pojawić się obrzęk kończyn dolnych (często niesymetryczny), zatrzymanie moczu, częste infekcje układu moczowego oraz krwawienia z odbytu.
Szczepienie - profilaktyka raka szyjki macicy
Rak szyjki macicy jest jednym z tych nowotworów złośliwych, których można uniknąć, wykonując wyżej opisane okresowe badanie profilaktyczne - cytologię. Oprócz tego coraz szerzej (szczególnie gdy wyniki cytologii są niepewne) stosuje się badanie obecności w nabłonku szyjki DNA wirusa brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus – HPV). Badanie to można wykonać jednocześnie z cytologią, ponieważ metoda pobrania materiału jest identyczna.
Jednym z największych osiągnięć ostatnich lat jest wprowadzenie szczepionki przeciwko HPV. Obecnie na rynku dostępne są szczepionki dwuwalentne (HPV 16,18), czterowalentne (HPV 6,11,16,18), a ostatnio nawet dziewięciowalentne. Zmniejszają one ryzyko infekcji wirusem o ponad 75%. Szczepionka jest bezpieczna i dostępna. Powinno się nią szczepić dziewczęta przed rozpoczęciem współżycia płciowego, najlepiej około 12. roku życia.
Badaniem często rozstrzygającym wątpliwości wynikające z cytologii lub badań HPV jest kolposkopia szyjki macicy, czyli oglądanie jej przez specjalny mikroskop na fotelu ginekologicznym. Badanie pozwala lekarzowi zobaczyć zmiany na szyjce będące wynikiem infekcji HPV lub wczesne zmiany komórek szyjki, określane jako dysplazja szyjki macicy, i ewentualnie pobrać wycinki, które są niezbędne do rozpoznania raka (nie można rozpoznać raka na podstawie wyniku badania cytologicznego).
Dysplazja szyjki macicy
O wiele częściej niż raka na szyjce macicy znajduje się zmiany określane jako dysplazja małego, średniego lub dużego stopnia. To one stanowią większość nieprawidłowych wyników badań cytologicznych. Terminami tymi określa się zaburzenia rozwoju komórek nabłonka szyjki macicy mogące (w przypadku dysplazji małej, średniej i dużej) prowadzić do raka. Takie zmiany wymagają leczenia, które pozwoli uchronić kobietę przed rakiem szyjki macicy. Im mniejszy stopień dysplazji, tym większa szansa na cofnięcie się zmian. Analogicznie, im stopień jest wyższy, tym większa szansa transformacji w kierunku komórek nowotworowych.
Rozpoznanie i leczenie raka szyjki macicy
W celu rozpoznania raka szyjki macicy pobiera się do badania wycinek z podejrzanej tkanki, który pozwala określić rodzaj nowotworu. Badanie wraz z pobraniem materiału przeprowadza się we wziernikach, przez pochwę i odbyt. W celu określenia stopnia zaawansowania choroby i wyboru odpowiedniego leczenia wykonuje się badania dodatkowe, takie jak: RTG klatki piersiowej oraz tomografię komputerową lub MRI jamy brzusznej i miednicy w celu wykluczenia przerzutów do innych narządów. Obowiązkowa jest również ocena sprawności ogólnej pacjentki i jej wola do zachowania płodności.
Metoda leczenia zależy od stopnia zaawansowania nowotworu w chwili rozpoznania i decyzji związanej z posiadaniem potomstwa. Najlepsze wyniki uzyskuje się dzięki operacji. W bardzo wczesnych stopniach zaawansowania, zwłaszcza u młodych, chcących zachować płodność kobiet, wystarczy radykalne usunięcie samej szyjki macicy i węzłów chłonnych miednicy. Daje to połowie kobiet poddanych zabiegowi szanse na ciążę.
Najczęstszym wyborem pozostaje jednak radykalne wycięcie całej macicy wraz z otaczającymi ją tkankami (tzw. przymacicza) i regionalnymi węzłami chłonnymi. Jeżeli zabieg przeprowadzany jest u młodej kobiety, istnieje możliwość przeniesienia jajników poza miednicę mniejszą, w celu uniknięcia uszkodzenia ich w wyniku uzupełniającej radioterapii. Operację przeprowadza się zazwyczaj przez otwarcie brzucha (laparotomię), choć możliwe jest również wykorzystanie drogi laparoskopowej, a nawet przezpochwowej.
Radioterapia
Radioterapię wykorzystuje się jako leczenie dodatkowe po zabiegu chirurgicznym, czyli leczenie uzupełniające. Po wycięciu guza napromienia się miednicę mniejszą, w której znajdowała się zajęta chorobą macica, w celu zniszczenia pojedynczych, niedostrzegalnych komórek raka.
Składa się zwykle z dwóch etapów: napromieniania guza od zewnątrz - teleradioterapia. Oraz od wewnątrz, poprzez umieszczenie wewnątrz guza (w kanale szyjki macicy) pierwiastka promieniotwórczego (nie uszkadza to zdrowych tkanek wokół guza) – brachyterapia. Główne powikłania, które mogą wystąpić podczas leczenia to biegunki, zapalenie cewki moczowej i inne dolegliwości żołądkowo-jelitowe, które bardzo dobrze reagują na stosowane leczenie objawowe.
Chemioterapia
Chemioterapia – głównie pochodne platyny – jest istotna w leczeniu raka szyjki macicy. Stosuje się ją jako dodatek do radioterapii. Wzmaga ona działanie promieniowania jonizującego na guz i poprawia wyniki leczenia w porównaniu z samą radioterapią.
Niestety w Polsce nadal zbyt wiele przypadków rozpoznaje się w zaawansowanych, nieoperacyjnych stadiach, dlatego najczęściej stosowaną metodą leczenia raka szyjki macicy jest radiochemioterapia.
W bardzo zaawansowanym stadium choroby stosuje się paliatywną radiochemioterapię albo samo leczenie objawowe.
Jakie są szanse na wyleczenie?
U kobiet świadomych czynników ryzyka, poddających się regularnie badaniom profilaktycznym i szczepieniu przeciwko HPV dość rzadko dochodzi do rozwoju raka inwazyjnego – na ogół chorobę udaje się rozpoznać na etapie dysplazji lub stadium przedrakowym. Jeśli dochodzi do inwazji nowotworowej, chorobę często rozpoznaje się we wczesnym (1stopniu) zaawansowania i daje to 55–95% szans na wyleczenie.
Niezwykle ważne jest, by leczenie rozpoznanego raka szyjki macicy prowadzić w specjalistycznym ośrodku onkologicznym. Zwiększa to znacznie szanse chorych na wyleczenie, zwłaszcza dzięki ustaleniu właściwego rozpoznania i dostosowaniu do niego leczenia.
Opracowanie: dr n.med. Katarzyna Jankiewicz-Ziobro
Na podstawie:
- Rak szyjki macicy- objawy, przyczyny, diagnostyka, zwrotnikraka.pl
- Rak szyjki macicy: przyczyny, objawy, leczenie i szczepienie, dr hab. n. med. Paweł Blecharz, aktualizacja: lek. Paweł Szymański, mp.pl